LINGUA E LITERATURA 4 ESO: O VERBO

INDICATIVO (modo non marcado, expresa a realidade)

Presente (ando, varro, parto):

1. Tempo presente e aspecto imperfectivo: falamos moito esta tarde.

2.1. Presente intemporal ou permanente: o carballo é unha árbore.

Realidades concibidas fóra do tempo, eternas ou de validez ilimitada.

2.2. Presente habitual: temos clase polas mañás.

Accións que se repiten con regularidade.

2.3. Presente por futuro (prospectivo): vémonos mañá.

Acción futura.

2.4. Presente histórico: Rosalía publica Cantares Gallegos o 17 de maio de 1863.

Acción pasada: frecuente en narracións para dar viveza e proximidade psicolóxica.

2.5. Presente imperativo: Ti fas todo o que che manden.

Copretérito ou imperfecto (andaba, varría, partía)

1. Tempo pasado, aspecto imperfectivo: moi ben o pasabamos no verán.

Tamén, valor relativo relacionado con outro tempo: cando cheguei á casa, saía Lula.

2.1. De cortesía: eu quería saber se venden ordenadores.

Para preguntar ou pedir algo.

2.2. Narrativo: Unha vez había un home ao que lle medraba a orella dereita.

Con certa vaguidade temporal.

Pretérito ou pretérito perfecto (andei, varrín, partín)

1. Tempo pasado en relación ao presente, aspecto perfectivo: chegou onte pola noite.

2.1. Anterior a un momento futuro: cando chegue a noite xa se esqueceu.

2.2. Futuro negativo: o coche que che prometín creo que xa o viches.

Antepretérito ou pluscuamperfecto (andara, varrera, partira):

1.Acción anterior a outra pasada: cando cheguei á estación xa marchara o tren.

2.1. De cortesía: quixera que me deixase unha cousa.

2.2. Desiderativo: quen me dera esa moto!

Este tempo pode aparecer en contextos idénticos aos do pretérito de subxuntivo (non sabía que estiveras, non sabía que estiveses). Pero a forma en -se non pode aparecer cos valores do antepretérito de indicativo: cando cheguei, xa *marchase o tren.

Pospretérito ou condicional, futuro hipotético (andaría, varrería, partiría)

1. Acción posterior con respecto ao pasado: dixo que despois che faría o encargo.

2. Probabilidade (sen significado temporal): serían moi intelixentes, pero fracasaron.

Futuro (andarei, varrerei, partirei)

1. Acción que se realizará despois do presente: pasadomañá xogaremos un partido.

2.1. De obrigatoriedade: mañá estudarás máis.

2.2. De probabilidade: terá cincuenta anos.

SUBXUNTIVO (modo da irrealidade; no terreo do desexo, da posibilidade…)

Presente (ande, varra, parta)

1. Tempo presente: dille que vaia hoxe.

2. Tempo futuro: quero que fagas todo isto.

3. Imperativo: non berres que non son xordo.

Pretérito (andase, varrese, partise)

Pode indicar pasado, presente ou futuro, dependendo da situación na que se estea a falar: aconselloume que vise aquela película, non creo que chegase aínda.

Futuro (andar, andares…)

Acción non real con probabilidade de realizarse: cando viñeres pola casa, veralo.

1. Forma: ten as mesmas desinencias que o infinitivo conxugado, de maneira que a súa forma pero nos verbos irregulares leva a raíz de pretérito:

· coincide nos verbos regulares: andarmos e andarmos; comeren e comeren;

· é distinta nos irregulares por levar a raíz de pretérito:

infinitivo conxugado: dicirdes, quereren, caberes;

futuro de subxuntivo: dixerdes, quixeren, couberes.

2. Valor: indica unha acción futura non real pero con probabilidade de realizarse:

cando viñeres pola casa, veralo.

3. Uso: este tempo verbal está case perdido na fala

- consérvase en frases feitas e refráns: veña o ben e veña por onde quixer;

- estase a recuperar sobre todo na lingua literaria e en rexistros formais da escrita documental xurídica e administrativa: os que botaren o lixo fóra dos colectores, serán multados.

IMPERATIVO: Expresa ordes, suxerencias, consellos…

Só ten como formas propias as p2 e p5: anda, andade; varre, varrede; parte, partide. Nas outras persoas emprégase o presente de subxuntivo:

Responde ao que che preguntan, que respondan ao que lles preguntan.

INFINITIVO CONXUGADO

1. Fórmase sobre a base do infinitivo nominal, tanto nos verbos regulares coma nos irregulares: and-a-r, and-a-re-s, and-a-r, and-a-r-mos, and-a-r-des, and-a-re-n

2. Emprégase nos seguintes casos:

2.1. Cando leva suxeito distinto ao do verbo da oración dominante: entrou na casa sen o saberen os donos, ao chegaren as chuvias sacaban os paraugas.

2.2. Aínda tendo o mesmo suxeito que o da frase dominante, cando vai precedido de preposición, sobre todo se vai antes: paraachegáreste a eles, toma precaucións; antes de marchardes, comede algo.

Cando vai posposto ao verbo da oración dominante, usarémolo fundamentalmente se hai certa distancia entre ambos: Seguide por ese estreito carreiro da beiramar ata verdes as illas.

3. Non o usaremos nunca:

· nas perífrases: tedes que traballar,

· cando a preposición é esixida polo verbo: non vos esquezades de cerrar ben a billa.

4. Úsase en frases completivas e circunstanciais do máis variado:

· completivas (sen nexo): estardes atentos é fundamental, é preciso abrigármonos;

· circunstanciais (sempre encabezado por unha preposición, nunca conxunción):

· finais (con para): apurade un pouco máis o paso para chegardes a tempo;

· causais (con por): por falarmos de máis, metémonos nun compromiso;

· temporais (coa contracción ao): ao chegares, avísame;

· condicionais (con de): de cociñares mellor, contrataríante;