Unidade e variantes do galego

Todas as linguas teñen distintas formas de falarse: unha estudante, un mariñeiro e unha médica, falando galego, falan os tres unha mesma lingua mais non falan os tres igual. Cada persoa utiliza palabras, expresións e formas de pronunciar diversas. Quen cres que usará con maior frecuencia expresións como "tocar fondo", "navegar contra corrente" ou "dar bandazos"? Quen terá como habituais na súa lingua termos do estilo de "molar", "guapo" (no sentido de bo) ou "malote"? E quen cres que en lugar de dicir "ter gases" pode usar a expresión "sufrir de meteorismo"?.

Ás distintas maneiras de falar unha mesma lingua chamámoslles variedades ou variantes lingüísticas e débense a diversos factores ou causas:

a época histórica: por exemplo, na actualidade non se fala o galego igual que na Idade Media ou hai 200 anos.

o lugar: non se fala o mesmo, poñamos por caso, en Ourense (onde se di por exemplo irmao ou luz) ca en Vigo (onde esas mesmas palabras se pronuncian irmán e lus)

os estudos e a profesión da persoa que fala: unha persoa sen formación académica ou unha con formación.

a utilización concreta que se fai da lingua, é dicir, con quen falamos e para que o facemos: non falamos exactamente o mesmo cando nos diriximos aos colegas no patio de recreo ca cando o facemos na clase diante dunha profesora ou cando lle pedimos algo aos pais.

Esas distintas maneiras de falar non son incorrectas; ao contrario, non sería normal que todos falásemos igual en todas as circunstancias.

En resumo, as variedades dunha lingua son as seguintes:

diacrónicas ou históricas	as que dependen do período da historia
diatópicas ou dialectos	as que teñen que ver co lugar xeográfico onde se fala a lingua
diastráticas ou niveis	as que se deben á formación e profesión da persoa que fala
diafásicas ou rexistros	as que se orixinan pola utilización concreta que facemos da lingua.

Actividade

Aquí tes dous pequeniños exercicios para axudarche a lembrar o que acabas de ler.

Esta curta é un bo exemplo de que a falta de dominio dunha variedade lingüística ás veces convértese nunha verdadeira barreira para a comunicación humana.

Os Bolechas. "Gatiños, ghatiñas, gatíos. Xeitos de falarmos galego"

ACTIVIDADES VARIEDADES

Os rexistros

As variedades contextuais ou rexistros son debidos a diversas causas; entre outras, ás seguintes:

a relación entre as persoas que falan: dúas persoas amigas falan entre si de xeito distinto a como o farían se estivesen entre xente descoñecida; se falamos na casa, cos nosos familiares directos, non o facemos igual ca se estamos na consulta do médico ou no despacho da directora.
o tema de que se fala: segundo sexa o tema usamos distintas palabras máis precisas ou máis xenéricas; se falamos dunha dor que temos no ventre diremos que nos doe a "barriga"; pola contra nunha lección de ciencias sobre o corpo humano falaremos de "abdome".
o uso da lingua oral ou da lingua escrita: esta adoita ser máis coidada e elaborada que a lingua oral, máis espontánea.

Tendo en conta estes e outros factores distinguimos dous rexistros:

Formal	Coloquial ou Informal
Pronuncia máis coidada	Pronuncia máis espontánea, por exemplo con supresión de fonemas: en lugar de "para" úsase pa; en lugar de imos para adiante > imos pa diante.
Vocabulario preciso e variado Uso de termos técnicos	Léxico menos variado. Uso frecuente de frases feitas Uso de palabras "comodín", é dicir, que adquiren diversos significados segundo o caso: cousa, chisme, aquelar...
Pronunciación de acordo coa lingua común ou estándar	Pronunciacións e formas dialectais: seseo, formas rematadas en -ao en palabras como irmao etc.
Emprégase nas clases, nos medios de comunicación, en moitos traballos etc.	Úsase nas conversas de familia e de amizade; en xeral, cando se fala con persoas de confianza e en grupos reducidos.

Lembra: debes saber alternar os dous rexistros segundo a situación na que esteas.

Actividade de lectura 1

Fun tamén violinista. Non, muller, non tocaba. Eu só amagaba nun anuncio de televisión. E ainda che cobrei bastante por non facer nada! Porque a min, a min o que me gusta é rascar a barriga. Aqui parezo moi aplicado pero eu, bah, se puidera non traballar. Traballar moito non é bo para o corpo. Dígocho eu. Pedín a baixa permanente pola urticaria e case me botan fóra da mutua por desvergonzado. Ai, que mal lle pareceu, que mal lle pareceu, non me quero acordar... Para que vira que son boa persoa expliqueille que era voluntario de Protección Civil. Vaia, só para o fútbol e para os concertos de verán. Pasas de balde! Ás veces dan un bocata e coñeces xente. Fuches ao concerto de Fito & Fitipaldis? Soldadito marinero, conociste a una sireeeeenaaaaa.

Rosa Aneiros: Ás de bolboreta (adaptación)

Despois de leres atentamente o texto anterior e anotares no teu caderno as palabras que non coñezas co seu significado, usando o dicionario, debes explicar se consideras que este texto é dun rexistro formal ou coloquial. No botón seguinte podes ver unha serie de preguntas que poden valerche de axuda para a resposta. Podes comezar por respondelas.

Actividade de lectura 2

"HOUBO entre os beduínos de Arabia un gran señor, un sayyid, que salientou pola súa bondade e pola súa xenerosidade. O home, que gobernaba a tribo dos Banû 'Amir, era respectado como un califa entre os seus. Malia a súa riqueza, non lograba ser feliz porque había algo do que se sentia privado: desexaba un filio herdeiro que perpetuase a súa estirpe. Logo de moitos rogos, Alá satisfixo o seu desexo cun precioso neno a quen chamou Quays.
O rapaz, fermoso como a lúa chea, medrou nun ambiente de luxo e comodidade. Gustáballe extraordinariamente o estudo e axiña se converteu nun dos mellores discípulos do seu mestre. A aprendizaxe era rápida e fecunda ata que algo máis poderoso que os libros absorbeu toda a súa atención. Ela chamábase Layla. Era unha rapariga esvelta coma un ciprés. Os seus ollos de gacela poderían traspasar mil corazóns cunha soa ollada e cun só pestanexo daria aniquilado a todo un exército. A sombra escura do pelo non agochaba a beleza dun rostro que irradiaba luz ata cegar aos mais escépticos espectadores. Quays e Layla namoraron perdidamente..."

Rosa Aneiros: Ás de bolboreta

1. Como clasificas este texto, no rexistro coloquial ou no formal?

2. Localiza expresións do texto que xustifiquen a túa resposta.

3. Poderías dar algunha equivalencia desas mesmas expresións no outro rexistro?

Se precisas axuda para comezar preme no botón seguinte.

Actividade

Unha característica do rexistro coloquial é a abundancia en frases feitas. Aquí tes dez desas expresións; serache doado relacionalas co seu significado.

Despois de realizar o exercicio, escolle cinco desas expresións e escribe un texto onde as utilices correctamente.

Analicemos as variantes dialectais do galego:

VARIEDADES XEOGRÁFICAS (MAPA DIALECTAL GALEGO)

DÍGOCHO EU: VARIEDADES DIALECTAIS

VARIEDADES DATÓPICAS OU XEOGRÁFICAS

Malia a grande unidade do galego falado acostuman diferenciarse tres grandes bloques dialectais baseándose nunhas poucas isoglosas (liñas que marcan unha forma diferente de dicir algo no territorio). Dentro dos bloques poden sinalarse tamén áreas máis pequenas.

1.-Bloque Oriental:
cais (cans), pantalois (pantalóns), ladrois (ladróns) -plural-
camín (camiño), paxarín (paxariño) , vecín (veciño) –iño-
cuatro (catro), cuando (cando), guardar (gardar) –ditongo –ua
baxo (baixo), caxa (caixa)
Áreas: asturiana (artigo el/l´, avolo, mulin –avó, muíño-) //ancaresa (vogais nasais) // zamorana (collí, partí –collín, partín)

2. Bloque central:
non seseo: luz, dez, empezar, dicir
-ao: mao, irmao, chao (man, irmán, chan) –sufixo-
cas (cans), leós (leóns) ladrós (ladróns), calcetís (calcetíns) –plural-
algunha gheada
Áreas: mindoniense: cimo (grelo), golpe (raposo). lucu-auriense: come (cume), bibe (bebe)

3. Bloque occidental:
gheada: logho (logo), amigha (amiga), Lugho (Lugo)
seseo total: disir (dicir), cosiña (cociña), des (dez). Seseo só final de sílaba: lus (luz) mais facer
man, irmán, castelán, chan –sufixo-
uns, algúns, leóns, calcetíns –plural-
Áreas: fisterrá: cheísmo (só che pronome) // pontevedresa // Baixo Miño (teísmo)

Pero que é o que nos une a todos os falantes dun mesmo idioma?

Para escoitar as variantes xeográficas ou diatópicas que presenta o galego en diversas zonas que non pertencen á Comunidade Autónoma de Galicia traemos aquí varios vídeos. O galego quie vas a escoitar serían dous exemplos do galego do denominado bloque oriental:

Para a zona de Asturias do Eo-Navia:

Para a zona do Bierzo e as Portelas en León e Zamora:

Podemos ver outro dos fenómenos dilectais máis característicos: a gheada

Outro dos fenómenos do galego occidental é o seseo:

TEXTOS SONOROS ILG.USC
DIALECTOLOXÍA

ACTIVIDADES INTERACTIVAS DIALECTALISMO

TAREFA

Elabora un esquema (mapa) coas características dialectais máis destacadas de cada un dos bloques lingüísticos do galego. Delimita as isoglosas Pon exemplos

FONTES:

MAPAS DE TRAZOS DIALECTAIS

VARIEDADES XEOGRÁFICAS GALEGO