domingo, 21 de mayo de 2023

VARIEDADES LINGÜÍSTICAS GALEGO


Unidade e variantes do galego

Todas as linguas teñen distintas formas de falarse: unha estudante, un mariñeiro e unha médica, falando galego, falan os tres unha mesma lingua mais non falan os tres igual. Cada persoa utiliza palabras, expresións e formas de pronunciar diversas. Quen cres que usará con maior frecuencia expresións como "tocar fondo", "navegar contra corrente" ou "dar bandazos"? Quen terá como habituais na súa lingua termos do estilo de "molar", "guapo" (no sentido de bo) ou "malote"? E quen cres que en lugar de dicir "ter gases" pode usar a expresión "sufrir de meteorismo"?.
Ás distintas maneiras de falar unha mesma lingua chamámoslles variedades ou variantes lingüísticas e débense a diversos factores ou causas:
  • a época histórica: por exemplo, na actualidade non se fala o galego igual que na Idade Media ou hai 200 anos.
  • o lugar: non se fala o mesmo, poñamos por caso, en Ourense (onde se di por exemplo irmao ou luz) ca en Vigo (onde esas mesmas palabras se pronuncian irmán e lus)
  • os estudos e a profesión da persoa que fala: unha persoa sen formación académica ou unha con formación.
  • utilización concreta que se fai da lingua, é dicir, con quen falamos e para que o facemos: non falamos exactamente o mesmo cando nos diriximos aos colegas no patio de recreo ca cando o facemos na clase diante dunha profesora ou cando lle pedimos algo aos pais.
Esas distintas maneiras de falar non son incorrectas; ao contrario, non sería normal que todos falásemos igual en todas as circunstancias.

En resumo, as variedades dunha lingua son as seguintes:

 diacrónicas ou históricasas que dependen do período da historia 
 diatópicas ou dialectosas que teñen que ver co lugar xeográfico onde se fala a lingua 
 diastráticas ou niveisas que se deben á formación e profesión da persoa que fala 
 diafásicas ou rexistrosas que se orixinan pola utilización concreta que facemos da lingua.


Icona iDevice 

Actividade

Aquí tes dous pequeniños exercicios para axudarche a lembrar o que acabas de ler.

Esta curta é un bo exemplo de que a falta de dominio dunha variedade lingüística ás veces convértese nunha verdadeira barreira para a comunicación humana.



Os Bolechas. "Gatiños, ghatiñas, gatíos. Xeitos de falarmos galego"

ACTIVIDADES VARIEDADES

Os rexistros

As variedades contextuais ou rexistros son debidos a diversas causas; entre outras, ás seguintes:
  • relación entre as persoas que falan: dúas persoas amigas falan entre si de xeito distinto a como o farían se estivesen entre xente descoñecida; se falamos na casa, cos nosos familiares directos, non o facemos igual ca se estamos na consulta do médico ou no despacho da directora.
  • o tema de que se fala: segundo sexa o tema usamos distintas palabras máis precisas ou máis xenéricas; se falamos dunha dor que temos no ventre diremos que nos doe a "barriga"; pola contra nunha lección de ciencias sobre o corpo humano falaremos de "abdome".
  • o uso da lingua oral ou da lingua escrita: esta adoita ser máis coidada e elaborada que a lingua oral, máis espontánea.
Tendo en conta estes e outros factores distinguimos dous rexistros:
Formal Coloquial ou Informal 
 Pronuncia máis coidadaPronuncia máis espontánea, por exemplo con supresión de fonemas: en lugar de "para" úsase pa; en lugar de imos para adiante > imos pa diante.
Vocabulario preciso e variado
Uso de termos técnicos
Léxico menos variado.
Uso frecuente de frases feitas
Uso de palabras "comodín", é dicir, que adquiren diversos significados segundo o caso: cousa, chisme, aquelar...
 Pronunciación de acordo coa lingua común ou estándarPronunciacións e formas dialectais: seseo, formas rematadas en -ao en palabras como irmao etc.
 Emprégase nas clases, nos medios de comunicación, en moitos traballos etc. Úsase nas conversas de familia e de amizade; en xeral, cando se fala con persoas de confianza e en grupos reducidos.
Lembra: debes saber alternar os dous rexistros segundo a situación na que esteas.
Icona iDevice

Actividade de lectura 1

Fun tamén violinista. Non, muller, non tocaba. Eu só amagaba nun anuncio de televisión. E ainda che cobrei bastante por non facer nada! Porque a min, a min o que me gusta é rascar a barriga. Aqui parezo moi aplicado pero eu, bah, se puidera non traballar. Traballar moito non é bo para o corpo. Dígocho eu. Pedín a baixa permanente pola urticaria e case me botan fóra da mutua por desvergonzado. Ai, que mal lle pareceu, que mal lle pareceu, non me quero acordar... Para que vira que son boa persoa expliqueille que era voluntario de Protección Civil. Vaia, só para o fútbol e para os concertos de verán. Pasas de balde! Ás veces dan un bocata e coñeces xente. Fuches ao concerto de Fito & Fitipaldis? Soldadito marinero, conociste a una sireeeeenaaaaa.
Rosa Aneiros: Ás de bolboreta (adaptación)

Despois de leres atentamente o texto anterior e anotares no teu caderno as palabras que non coñezas co seu significado, usando o dicionario, debes explicar se consideras que este texto é dun rexistro formal ou coloquial. No botón seguinte podes ver unha serie de preguntas que poden valerche de axuda para a resposta. Podes comezar por respondelas.

Icona iDevice

Actividade de lectura 2

"HOUBO entre os beduínos de Arabia un gran señor, un sayyid, que salientou pola súa bondade e pola súa xenerosidade. O home, que gobernaba a tribo dos Banû 'Amir, era respectado como un califa entre os seus. Malia a súa riqueza, non lograba ser feliz porque había algo do que se sentia privado: desexaba un filio herdeiro que perpetuase a súa estirpe. Logo de moitos rogos, Alá satisfixo o seu desexo cun precioso neno a quen chamou Quays.
O rapaz, fermoso como a lúa chea, medrou nun ambiente de luxo e comodidade. Gustáballe extraordinariamente o estudo e axiña se converteu nun dos mellores discípulos do seu mestre. A aprendizaxe era rápida e fecunda ata que algo máis poderoso que os libros absorbeu toda a súa atención. Ela chamábase Layla. Era unha rapariga esvelta coma un ciprés. Os seus ollos de gacela poderían traspasar mil corazóns cunha soa ollada e cun só pestanexo daria aniquilado a todo un exército. A sombra escura do pelo non agochaba a beleza dun rostro que irradiaba luz ata cegar aos mais escépticos espectadores. Quays e Layla namoraron perdidamente..."
Rosa Aneiros: Ás de bolboreta

1. Como clasificas este texto, no rexistro coloquial ou no formal?
2. Localiza expresións do texto que xustifiquen a túa resposta.
3. Poderías dar algunha equivalencia desas mesmas expresións no outro rexistro?
Se precisas axuda para comezar preme no botón seguinte.


Icona iDevice

Actividade

Unha característica do rexistro coloquial é a abundancia en frases feitas. Aquí tes dez desas expresións; serache doado relacionalas co seu significado.
Despois de realizar o exercicio, escolle cinco desas expresións e escribe un texto onde as utilices correctamente. 
Analicemos as variantes dialectais do galego:

VARIEDADES XEOGRÁFICAS (MAPA DIALECTAL GALEGO)



DÍGOCHO EU: VARIEDADES DIALECTAIS



VARIEDADES DATÓPICAS OU XEOGRÁFICAS

Malia a grande unidade do galego falado acostuman diferenciarse tres grandes bloques dialectais baseándose nunhas poucas isoglosas (liñas que marcan unha forma diferente de dicir algo no territorio). Dentro dos bloques poden sinalarse tamén áreas máis pequenas.

1.-Bloque Oriental:
  • cais (cans), pantalois (pantalóns), ladrois (ladróns) -plural-
  • camín (camiño), paxarín (paxariño) , vecín (veciño) –iño-
  • cuatro (catro), cuando (cando), guardar (gardar) –ditongo –ua
  • baxo (baixo), caxa (caixa)
Áreas: asturiana (artigo el/l´, avolo, mulin –avó, muíño-) //ancaresa (vogais nasais) // zamorana (collí, partí –collín, partín)

2. Bloque central:
  • non seseo: luz, dez, empezar, dicir
  • -ao: mao, irmao, chao (man, irmán, chan) –sufixo-
  • cas (cans), leós (leóns) ladrós (ladróns), calcetís (calcetíns) –plural-
  • algunha gheada
Áreas: mindoniense: cimo (grelo), golpe (raposo). lucu-auriense: come (cume), bibe (bebe)

3. Bloque occidental:
  • gheada: logho (logo), amigha (amiga), Lugho (Lugo)
  • seseo total: disir (dicir), cosiña (cociña), des (dez). Seseo só final de sílaba: lus (luz) mais facer
  • man, irmán, castelán, chan –sufixo-
  • uns, algúns, leóns, calcetíns –plural-
Áreas: fisterrá: cheísmo (só che pronome) // pontevedresa // Baixo Miño (teísmo)

Pero que é o que nos une a todos os falantes dun mesmo idioma?


Para escoitar as variantes xeográficas ou diatópicas que presenta o galego en diversas zonas que non pertencen á Comunidade Autónoma de Galicia traemos aquí varios vídeos. O galego quie vas a escoitar serían dous exemplos do galego do denominado bloque oriental:
Para a zona de Asturias do Eo-Navia:



Para a zona do Bierzo e as Portelas en León e Zamora:



Podemos ver outro dos fenómenos dilectais máis característicos: a gheada



Outro dos fenómenos do galego occidental é o seseo:

TAREFA
  1. Elabora un esquema (mapa) coas características dialectais máis destacadas de cada un dos bloques lingüísticos do galego. Delimita as isoglosas Pon exemplos
FONTES:








ACTIVIDADES A PARTIR DO DOCUMENTO 3:
1. Comenta os trazos dialectais presentes nos seguintes etnotextos do BLOQUE OCCIDENTAL:
  1. 1983-Marín: Muiñeira
  2. 1985-Mazaricos: Cousas do demo
  3. 1986-Tomiño: Varios textos
  4. 1995-Ribeira: A pesca no banco sahariano
2. Comenta os trazos dialectais presentes nos seguintes etnotextos do BLOQUE CENTRAL:
  1. 1975-Allariz: O rato do monte e o rato do muíño
  2. 1984-Vilalba: O falar fino
  3. 1995-Chantada: Vacacións en Ibiza
3. Comenta os trazos dialectais presentes nos seguintes etnotextos do BLOQUE ORIENTAL:
  1. 1976-A Veiga (Asturias): Os movementos asociativos no campo
  2. 1984-Candín (León): Varios textos
  3. 1990-Lubián (Zamora): Varios textos
  4. 1990-Hermisende (Zamora): Varios textos





DOCUMENTO 4: MAPA DAS ÁREAS LINGÜÍSTICAS DO GALEGO (Pódese ver a maior resolución aproximando a lupa)
ACTIVIDADES A PARTIR DO DOCUMENTO 4:
  1. 1. Axudándote do documento 4, indica a que áreas lingüísticas pertencen os textos comentados no documento 3.


MÁIS….

DOCUMENTO 6: RECOLLIDA ORAL

  1. 1.  Grava varias persoas da túa contorna falando e analiza os seus trazos dialectais.
  2.  



martes, 16 de mayo de 2023

SOCIOLINGÜÍSTICA (III)


Unha vez que temos na mente o panorama lingüístico de Galicia, vistos diferentes conceptos que teñen que ver coa fala das distintas persoas...   imos opinar nós dunha forma personalizada e realista. A tarefa será sinxela pero toca implicarse... 

 

PREXUÍZOS LINGÜÍSTICOS (ACCEDER DESDE O CLASSROOM)  



TAREFA  (PRESENTACIÓN E EXPOSICIÓN DUN TRABALLO FINAL SOBRE A NOSA LINGUA INVESTIGANDO SOBRE OS SEGUINTES PUNTOS) PODEDES REALIZAR A TAREFA EN PARELLA OU, EN CASO DE NECESIDADE, EN GRUPO DE 3 (non máis). TRABALLADE NALGUNHA PLATAFORMA ONLINE NA QUE POIDADES TRABALLAR DE FORMA SIMULTÁNEA E ÓPTIMA  (presentacións de Google, Genially, Padlet, Canva, Glogster, Muraly, Prezi, Powtoon...) 

I. CUESTIÓNS PREVIAS (Individual)
-  Que lingua falas? Por que? Que representa para ti o galego? fálalo algunha vez?, cando?, con quen?, en que situacións?
-  Por que pensas que moitos mozos e mozas falan ou falades castelán en lugar de galego?
-  Pensas que hai conflito lingüístico en Galicia?
-  Como ves o futuro no que respecta á lingua galega?
- En que lingua pensas que falarás cando sexas adulto? En que lingua lles falarás aos teus fillos? Por que?
-  Agora investiga na túa familia: pais, avós, tíos etc. Que lingua falan? Empregan a mesma lingua en todas as situacións?
- Pensas que é posible comezar a falar unha lingua nova en todos os ámbitos da vida ou, polo menos, nalgúns?
- Paréceche que en Galicia pode ser un esforzo falar galego? E castelán? Xustifica as túas respostas.
-  Cres que a xente de fóra que vén a Galicia debe aprender galego? Por que?

II.- O GALEGO NOS MEDIOS DE COMUNICACIÓN
A. Medios de comunicación escrita (xornais e revistas).
 Que periódicos hai en galego? E revistas? Descubriches xornais ou revistas que non coñecías? (Investiga na rede) Cales?
Adecúanse as súas temáticas ás túas inquietudes? Por que?
Por último, que autores de banda deseñada en galego coñeces?
Este xénero é moi abundante na nosa lingua e, ademais, de gran calidade. Consulta as seguintes páxinas e comprobaralo. Pode que, por descoñecemento, estiveses perdendo a oportunidade de rir “a cachón”. Pero estás a tempo de remedialo.
http://www.culturagalega.org/bd/             http://kikodasilva.blogspot.com/                        http://revistaretranca.blogspot.com/                           http://www.xosetomas.es/                                    http://www.bdbanda.com/

B) Medios de comunicación audiovisuais (radio e televisión).
Á parte da CRTVG, coñeces outras radios ou televisións que emitan en galego? Cales?
Que programas ves ti frecuentemente?
Cales son os programas estrela da TVG? A que tipo de público van dirixidos maioritariamente?
Pensas que contribúe a reforzar os estereotipos e prexuízos existentes cara ao galego ou ben que axuda a combatelos? Xustifica a resposta.
Tras revisar a programación da TVG, descubriches algúns programas que non coñecías e que che poden resultar interesantes (aínda que quizais non sexan dos que teñen máis audiencia)?

C) Internet.
Infórmate, en primeiro lugar, da porcentaxe de presenza na rede das seguintes linguas: galego, inglés, portugués, castelán, alemán etc. Reflexiona sobre as causas deste feito.
Cantos blogues en lingua galega pensas que existen? Investiga
Navega por algún blogues na busca daqueles que máis se adecúen aos teus intereses, gustos e inquietudes. Fai unha selección  dos 10 que máis che interesen. Xustifícao.

D) Persoeiros.
Coñecedes persoeiros galegos que falen en galego, como deportistas, cantantes, actores, presentadores de televisión, debuxantes de cómic etc., aínda que non sexan tan “mediáticos” coma Jesús Vázquez ou Paula Vázquez. Intentade elaborar unha lista o máis exhaustiva posible.
En canto ao teu contorno máis inmediato, que persoas coñecidas poderían converterse en símbolos de uso da lingua por ser total ou parcialmente galegofalantes?

III. Música
a) Proba musical: elabora unha lista cos cantantes ou grupos musicais en galego que coñezas. Que estilo predomina?
b) Compartes as seguintes opinións? Xustifícao
“1.—Música por ejemplo, música en gallego para juventud apenas hay”.
“2.—O que hai máis ou menos son cancións ou xa moi moi vellas ou gaitas”.
“3.—Despois tamén estamos oíndo sempre música en castellano. É o que oes por aí, nas emisoras así máis importantes pois claro é todo en castellano”.
“4.—A música que escoitamos é de procedencia anglosaxona, co cal todo é inglés”.
c) Agora, coa axuda de internet, busca grupos musicais en galego de cada un dos seguintes estilos: rock, hip-hop, tradicional, tecno, folk, cantautor, infantil etc. Escoita algunha mostra da súa música e coméntaa. Fíxate tanto no contido das letras coma na música.
e) Descubriches grupos novos? Cales?

IV. Neofalantes

a) Visualiza este vídeo. Manual de autoaxuda para neofalantes | Belen Regueira | LGx15

https://www.youtube.com/watch?v=IozXGh5jh-c


b) Estás de acordo coas seguintes opinións? Xustifícao
 “1.—Hai aínda moita xente que pensa que o galego solo o falan a xente que vén do monte ou os que se cren moi intelectualillos”.
“2.—Que eres do monte, que eres cerrado, que eres un nacionalista”.
“3.—Pero non ten que ver, porque hai moita xente que fala galego e non por eso é máis do bloque ou é tan nacionalista”.

c) Exercicio de práctica persoal:   «Neoparellas» de Neofalantes 
Atréveste a pasar un día enteiro falando galego? E unha semana? Leváo á práctica (de maneira individual e coa túa "neoparella") e apunta as principais dificultades que che supuxo este cambio de lingua, así como as distintas reaccións da xente do contorno (familia, amigos, compañeiros de clase, profesores etc.). Reflexiona sobre as dificultades que implica calquera cambio de lingua. Parécenche insalvables?
Elabora unha lista do que debemos facer se a nosa intención é animar a xente que empeza a falar en galego.


V. O futuro depende de min?
-       Que inconvenientes supón para ti vivir nunha comunidade bilingüe? E que vantaxes?
-       Cal sería, na túa opinión, a situación lingüística ideal, cara ao futuro?
-       E o futuro do galego en concreto, como o ves?
-       Que che parece máis importante para que un idioma se manteña vivo?
-       En que medida a responsabilidade é da xente e en que medida das institucións?

VI. As linguas no mercado laboral
Reflexiona sobre o papel da lingua no ámbito laboral:
a)  Que vantaxes ou inconvenientes pode implicar o dominio de varias linguas á hora de acceder ao mercado laboral?
b)  E no caso do galego, pensas que o seu coñecemento pode axudarche a atopar traballo?

VII. Bilingüismo e plurilingüismo
a) O galego é a lingua con menor número de falantes de Europa?
b) En Europa, a maioría dos estados son monolingües
?
c) Hoxe en día, o inglés é unha lingua internacional? Por que?
d) Sabes que en España se falan 7 linguas? Poderías citar cales son?
e) Cantos estados hai en Europa? Cantas linguas se falan aproximadamente en Europa? E no mundo?

VIII. EN GALEGO. XA! SI!
 Busca en internet campañas publicitarias a favor do uso do galego, promovidas por diferentes axentes: institucións, concellos, sector comercial e empresarial, organizacións e asociacións. Pon exemplos. En que ámbitos concretos se centran? Que repercusión tiveron?
 É posíbel vivir en galego? Falalo sen trabas, relacionarse, ver o mundo, traballar, ser atendidos na nosa lingua?
 No camiño da normalización (algúns exemplos)
Medios de comunicación: iniciativa Vitaminas para o galegoEmisoras municipais,CRTVG



IX. TOCA SER CREATIVOS!!!!
 Agora tócavos a vós: inventade os vosos propios spots publicitarios, canción…  para animar a xente nova a falar galego. Ha ser audiovisual xa que o imos publicar nas redes do colexio

Ideas
REGUEIFEANDO MARÍN                








ESCOLA DAS AREAS está baseado nun texto de Frei Martín Sarmiento. Frei Martín Sarmiento vén a Pontevedra para buscar un remedio para a variola. Alí discute cun mestre sobre a necesidade de lles ensinar aos nenos o galego. Para demostrar a súa tese en favor do noso idioma, Sarmiento aposta que pode ensinarlle a un rapaz, Alfonsiño, a ler e escribir en tres días co seu propio método educativo


MÁIS INFORMACIÓN

A MEMORIA DA LINGUA
Vinte entrevistas a persoas de diferentes idades e condicións sociais aproxímannos á memoria histórica da lingua galega. Unha nova perpectiva para ollar o galego e para sacar do esquecemento a situación de represión que viviu e vive a nosa lingua. 
A través da historia viva das súas protagonistas achegámonos ao pasado máis recente da lingua galega e tamén á situación actual que está a vivir



 


VARIEDADES LINGÜÍSTICAS GALEGO

Unidade e variantes do galego Todas as linguas teñen distintas formas de falarse: unha estudante, un mariñeiro e unha médica, fal...